“Con lúc thì khóc oà, lúc thì nổi giận vô cớ, lúc thì lại im lặng không nói gì…”
Nhiều cha mẹ lo lắng, thậm chí mệt mỏi khi không hiểu vì sao con lại “thay đổi thất thường” như vậy. Liệu con có đang “cứng đầu”, “bướng bỉnh”, hay “quá nhạy cảm”?
Câu trả lời có thể không nằm ở hành vi – mà nằm sâu trong cảm xúc chưa được hiểu, chưa được hỗ trợ đúng cách.
Hãy cùng nhìn lại: Tại sao trẻ lại không kiểm soát được cảm xúc?
1. Vì não bộ của trẻ chưa phát triển đủ để tự điều tiết
Chúng ta kỳ vọng con “bình tĩnh lại đi”, “phải biết kiềm chế”, nhưng thực tế, não bộ của trẻ chưa đủ trưởng thành để làm được điều đó.
Vùng não lý trí (tiền trán – nơi giúp điều tiết cảm xúc, suy nghĩ logic, kiểm soát hành vi) chưa hoàn thiện ở trẻ nhỏ, nhất là dưới 7 tuổi. Trong khi đó, vùng cảm xúc (hạch hạnh nhân) lại hoạt động rất mạnh.
Nói cách khác: trẻ cảm nhận cảm xúc rất rõ, nhưng chưa có “công cụ” để xử lý.
Giống như một cốc nước đầy tràn – nếu không có ai giúp đỡ, trẻ chỉ biết trào ra ngoài bằng khóc, la hét, hay thu mình.
2. Vì trẻ chưa được dạy cách gọi tên và diễn đạt cảm xúc
Bạn có nhớ lần đầu tiên mình học từ “tổn thương”, “lo lắng”, “ghen tị”, “hồi hộp” là khi nào không?
Trẻ nhỏ thường chưa có vốn từ để gọi tên cảm xúc của mình. Khi bị từ chối, khi thua cuộc, khi không được quan tâm – trẻ chỉ biết cảm thấy khó chịu, nhưng không biết cách nói ra.
Hậu quả là:
• Trẻ khóc lóc khi bị hiểu lầm.
• Trẻ hét lên vì không biết diễn tả mình đang tức.
• Trẻ phá phách để thu hút sự chú ý khi đang cô đơn.
Một đứa trẻ chưa được dạy về cảm xúc – cũng giống như một người không nói được ngôn ngữ – chúng sẽ “hành động thay vì diễn đạt”.
3. Vì người lớn thường phủ nhận hoặc cấm đoán cảm xúc của trẻ
Không phải đứa trẻ nào cũng bùng nổ vì quá yếu đuối. Nhiều khi, trẻ không kiểm soát được cảm xúc vì bị dồn nén quá lâu.
Bạn có từng nói những câu như:
• “Có gì đâu mà phải khóc?”
• “Con trai gì mà mít ướt vậy?”
• “Cái này có gì đáng giận?”
Những câu nói này khiến trẻ xấu hổ về cảm xúc của mình, và dần dần, trẻ học cách che giấu hoặc bộc phát một cách không kiểm soát.
Hãy nhớ: mọi cảm xúc đều có lý do và có quyền tồn tại. Điều trẻ cần là sự công nhận và hướng dẫn, chứ không phải phủ nhận.
4. Vì môi trường sống thiếu an toàn cảm xúc
Một đứa trẻ không dám thể hiện cảm xúc ở nhà – sẽ bùng phát khi đến giới hạn.
Nếu trẻ thường xuyên bị la mắng, so sánh, bỏ mặc hoặc bị trêu chọc về cảm xúc, trẻ sẽ:
• Không dám chia sẻ điều mình nghĩ.
• Không tin rằng cảm xúc của mình được tôn trọng.
• Không biết cách “xả” ra nên dễ bùng nổ.
Một đứa trẻ lớn lên trong môi trường thiếu an toàn cảm xúc – sẽ dùng im lặng để che giấu hoặc giận dữ để tự vệ.
5. Vì trẻ chưa học được kỹ năng xử lý cảm xúc
Cảm xúc là điều tự nhiên, nhưng điều tiết cảm xúc là kỹ năng cần học.
Nếu trẻ không được chỉ dẫn cách bình tĩnh, cách phản hồi khi tức giận, hay cách tự trấn an, trẻ sẽ:
• Phản ứng bản năng (la hét, đánh bạn, bỏ chạy).
• Không biết làm gì khi bị từ chối, thất bại hoặc căng thẳng.
• Lặp đi lặp lại hành vi tiêu cực vì không có giải pháp thay thế.
Thay vì nói:
“Con đừng tức nữa!” → hãy dạy:
“Khi con tức, con có thể hít thở sâu, đi sang phòng khác, hoặc nói ra điều làm con khó chịu.”
6. Vì cha mẹ cũng chưa kiểm soát tốt cảm xúc
Trẻ học từ người lớn – không chỉ từ lời dạy, mà từ cách người lớn sống.
Nếu trẻ thường thấy:
• Cha mẹ quát mắng khi mệt mỏi.
• Người lớn cáu giận với nhau.
• Người lớn cấm trẻ khóc, nhưng lại mất bình tĩnh khi giận…
Thì trẻ sẽ hiểu rằng: cảm xúc là thứ phải kìm nén hoặc nổ tung, chứ không phải điều cần được hiểu và xử lý khéo léo.
Vậy cho nên ba mẹ cần lưu ý
• Đừng trừng phạt trẻ vì cảm xúc.
• Đừng nhốt trẻ trong im lặng.
• Hãy đồng hành và huấn luyện cảm xúc cho con – như một phần thiết yếu của giáo dục và tình yêu.
Trẻ không kiểm soát được cảm xúc – không phải vì trẻ hư, mà vì trẻ còn đang học cách trưởng thành từ bên trong.
Cảm xúc là nền tảng của mối quan hệ, giao tiếp và cả sự tự tin. Khi trẻ học cách hiểu – gọi tên – và điều tiết cảm xúc, đó là khi trẻ thực sự bắt đầu biết yêu thương mình và kết nối lành mạnh với thế giới.