Lứa tuổi tiểu học, thường từ 6 đến 11 tuổi, là thời điểm trẻ bắt đầu bước ra khỏi thế giới của sự tưởng tượng mơ hồ ở mẫu giáo và dần bước vào giai đoạn của tư duy logic, lý luận và đặt câu hỏi. Ở tuổi này, trẻ không chỉ học đọc, học viết, mà còn học cách suy nghĩ – một bước ngoặt quan trọng trong hành trình trưởng thành về mặt trí tuệ.
Đây là giai đoạn mà trẻ bắt đầu hình thành tư duy phản biện, hiểu được mối quan hệ nhân quả, biết so sánh, phân tích, và bắt đầu đặt ra những câu hỏi như:
• “Tại sao lại như vậy?”
• “Nếu làm thế này thì chuyện gì sẽ xảy ra?”
• “Có cách nào tốt hơn không?”
Cha mẹ và giáo viên càng hiểu được điều này thì càng có thể hỗ trợ trẻ phát triển tư duy một cách vững vàng và sáng tạo hơn.
Đặc điểm nổi bật trong phát triển tư duy ở lứa tuổi tiểu học
Tư duy dần mang tính logic.
Trẻ bắt đầu hiểu rằng mọi sự việc đều có nguyên nhân. Ví dụ, nếu không làm bài tập, trẻ có thể bị điểm kém. Đây là nền tảng cho việc hình thành kỹ năng lập luận và giải quyết vấn đề.
Tư duy cụ thể hơn, ít mơ hồ hơn.
Khác với trẻ mẫu giáo thường nghĩ theo cảm xúc hoặc tưởng tượng, trẻ tiểu học bắt đầu suy nghĩ dựa trên các dữ kiện thực tế. Trẻ biết dùng thông tin đã học để suy luận, và có thể tự đưa ra kết luận của mình.
Biết phản biện và đặt câu hỏi.
Ở tuổi này, trẻ có xu hướng chất vấn: “Tại sao con phải làm thế?”, “Tại sao cô ấy được mà con không được?”,… Đó không phải là chống đối mà là biểu hiện của tư duy phản biện đang hình thành.
Tăng khả năng tập trung và ghi nhớ.
Bộ não trẻ tiểu học hoạt động hiệu quả hơn trong việc tiếp nhận, xử lý và lưu giữ thông tin. Trẻ có thể học theo trình tự, nhớ được nhiều bước, và hiểu cách làm bài dài dòng hơn trước.
Vì sao việc phát triển tư duy ở lứa tuổi tiểu học lại quan trọng?
Tư duy là nền tảng của mọi kỹ năng sống.
Tư duy tốt giúp trẻ biết phân tích, đánh giá, lựa chọn và hành động phù hợp. Khi trưởng thành, những kỹ năng này giúp trẻ đưa ra quyết định đúng đắn, xử lý tình huống linh hoạt và sáng tạo trong học tập, công việc và cuộc sống.
Gắn liền với kết quả học tập.
Trẻ biết suy luận sẽ học Toán, Khoa học và Ngôn ngữ dễ dàng hơn. Tư duy không chỉ giúp ghi nhớ mà còn giúp hiểu sâu, hiểu bản chất – điều quan trọng hơn rất nhiều so với học vẹt.
Giúp trẻ hiểu bản thân và kết nối tốt với người khác.
Phát triển tư duy còn giúp trẻ hiểu cảm xúc, hành vi của mình, từ đó rèn kỹ năng giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn và hợp tác tốt hơn
Cha mẹ và thầy cô có thể làm gì để nuôi dưỡng tư duy cho trẻ?
Tạo cơ hội cho trẻ suy nghĩ, không “làm thay”.
Đừng vội giải thích hay trả lời ngay khi trẻ đặt câu hỏi. Hãy hỏi lại: “Con nghĩ sao?”, “Theo con thì nên làm thế nào?”… Cho trẻ cơ hội tự suy luận sẽ giúp não bộ hoạt động mạnh mẽ hơn.
Khuyến khích trẻ đặt câu hỏi và phản biện.
Đừng dập tắt câu hỏi “vì sao”, “nhưng nếu” của trẻ. Hãy coi đó là tín hiệu tốt và dùng nó làm cầu nối để cùng thảo luận, giải nghĩa và khám phá thêm thông tin cùng trẻ.
Cho trẻ chơi những trò chơi kích thích tư duy.
Các trò chơi logic, xếp hình, sudoku, cờ vua, tìm điểm khác nhau, thí nghiệm nhỏ… đều giúp trẻ rèn luyện tư duy phân tích, suy luận và sáng tạo.
Đọc sách cùng con và đặt câu hỏi gợi mở.
Đừng chỉ hỏi “con hiểu gì?”, mà hãy hỏi “theo con thì nhân vật này nên làm gì?”, “nếu con là nhân vật đó thì con sẽ hành động như thế nào?” – từ đó rèn khả năng đồng cảm và tư duy đa chiều.
Để trẻ sai và học từ sai lầm
Sai không phải là thất bại. Đó là cơ hội để trẻ suy nghĩ lại, tìm cách làm khác và hiểu sâu hơn. Hãy tạo không gian an toàn để trẻ dám thử – dám sai – dám làm lại.
Đừng chỉ dạy con kiến thức – hãy dạy con biết suy nghĩ
Lứa tuổi tiểu học không phải chỉ là giai đoạn học chữ, học số. Đó là thời điểm vàng để gieo mầm tư duy – một kỹ năng cốt lõi theo trẻ suốt đời.
Khi trẻ biết cách suy nghĩ, trẻ sẽ biết cách sống – sống chủ động, linh hoạt và sâu sắc hơn. Cha mẹ và thầy cô, hãy đồng hành cùng con, không chỉ bằng sự chỉ dẫn, mà bằng sự lắng nghe, gợi mở và tôn trọng tư duy của trẻ. Bởi một đứa trẻ biết suy nghĩ chính là một con người đang lớn lên thật sự.